Van blikvernauwing tot blikverruiming
De laatste tijd werden we weer om de oren geslagen met verontrustende berichten over oorlog en geweld in het voortslepende ‘conflict’ tussen Israëli’s en Palestijnen. De berichten zijn vaak gruwelijk en ontmoedigend: komt er nou nooit een einde aan? Bovendien leiden ze ertoe dat veel mensen geen zin meer hebben om zich te verdiepen in de problemen van de Palestijnen; ze verklaren zich ‘Palestina-moe’.
Dit artikel is een pleidooi om wél betrokken te blijven bij het leven en de omstandigheden van de Palestijnen, maar om daarvoor wel de focus te verleggen: minder aandacht voor berichten in de media en meer tijd en aandacht voor Palestijnse kunst en cultuur.
Zo’n andere focus leidt tot blikverruiming, terwijl veel commentaren in media en debatten onze blik alleen maar vernauwen. Kennismaking met Palestijnse kunst en cultuur levert ervaringen op van schoonheid, plezier en ontroering en leidt tot dieper inzicht en meer besef van gemeenschappelijkheid. Hieronder komen vier aspecten aan bod die kunst en cultuur bij uitstek overbrengen: humor, veelkleurigheid van het dagelijks leven, dubbelzinnigheid en de kracht van verbeelding.
Humor
In de media worden Palestijnen bijna uitsluitend in verband gebracht met tragische thema’s als geweld, verlies en dood, terwijl er in film en literatuur ook veel ruimte voor humor. Soms is dat zwarte humor en satire, maar je vindt ook subtiele grapjes en zelfspot. In haar laatste roman Against the loveless world schrijft Susan Abulhawa fijntjes dat negen maanden na een wekenlange avondklok heel veel Palestijnse baby’s ‘als popcorn’ omhoog schieten. Tja, wat moet je anders als je zo lang opgesloten zit…?
Droge humor en absurditeiten vinden we volop in het werk van Soe’ad Amiry (foto rechts), bijvoorbeeld als ze in Sharon en mijn schoonmoeder beschrijft hoe de aanwezigheid van haar schoonmoeder haar tot wanhoop drijft, of als ze de anekdote vertelt dat zij enkel als begeleider van haar hondje toestemming krijgt om Jeruzalem te bezoeken, aangezien het beestje wel een visum gekregen heeft maar zij niet.
Daarnaast zit er veel humor in films. Denk daarbij aan de zwijgende, veelbetekenende blikken van regisseur Elia Suleiman (foto links) die optreedt in zijn eigen films. En er valt veel te lachen bij het zien van Tel Aviv on Fire van Sameh Zoabi of Love, theft and other entanglements van Muayad Alayan (foto rechts).
De veelkleurigheid van het dagelijks leven
Ondanks bezetting en blokkades hebben Palestijnen een dagelijks leven dat in de kern niet veel afwijkt van dat van anderen. In dagelijkse ontmoetingen lachen en flirten mensen met elkaar, roddelen ze en maken ze ruzie. De mooiste zegeningen en de gruwelijkste verwensingen, ruim voorhanden in het Arabisch, vliegen over een weer in bloemrijke conversaties. Je krijgt een indruk van dit dagelijks leven in de verhalen van Nayrouz Qarmout (foto) en Adania Shibli, in het jeugdboek De smaak van de hemel van Ibtisam Barakat maar ook in de boeken van Sahar Khalifa. Dagelijks maken Palestijnse moeders en oma’s de heerlijkste maaltijden klaar en vieren families grootschalige bruiloften waarbij veel wordt gezongen en gedanst. Geboortes en overlijdens worden door de hele gemeenschap meebeleefd. Een mooi beeld van het dagelijks leven in Gaza is te zien in de film The Idol van Hany Abu Assad en een indruk van familieverhoudingen in Nazareth krijg je in Wajib van Annemarie Jacir.
Dubbelzinnigheid & tegenstrijdigheden
Zwart-wit, goed-kwaad, we denken graag in tegenstellingen. Ook veel mediaberichten zijn volgens die schema’s opgebouwd. Maar in kunst en cultuur komt een gelaagder mensbeeld naar voren. Daar worden interne conflicten en spanningen tussen mensen van veel verschillende kanten bekeken, om tot verrassende ontknopingen te komen. In literatuur en film is veel aandacht voor de manieren waarop mensen zich ontwikkelen en veranderen. Sayed Kashua, een Palestijn opgegroeid in Israël, worstelt in zijn werk met verschillende loyaliteiten en schrijft daarover, overigens heel geestig, in de bundel Native. In de historische roman De Parijzenaar volgen we de ontwikkeling van een jonge man uit Nablus die zich aangetrokken voelt tot de Europese levensstijl. In haar debuutroman The Philistine beschrijft Leila Marshy de zoektocht van haar hoofdpersonage naar daar waar ze thuis hoort. De beroemde film Paradise Now laat ons de druk en de twijfels ervaren van jonge Palestijnen die zich voorbereiden op een zelfmoordaanslag, terwijl in de Libanese film The Insult de achtergronden van het conflict tussen een Libanese christen en een Palestijnse vluchteling stukje bij beetje worden afgepeld – decennia van wrijving en onbegrip komen samen in één ruzie. En de ambivalenties spatten helemaal van het scherm in de films The Other Son van Lorraine Lévy en The reports on Sarah and Saleem van Muayad Alayan.
De kracht van verbeelding
Hoe moet het nu verder met de Palestijnen? Komt dit ooit nog goed? Je kunt die vraag beantwoorden op basis van diepgravende analyses, maar je kunt ook je verbeelding gebruiken. Veel projecten van Palestijnse kunstenaars zijn creatieve verbeeldingen van mogelijke toekomsten. Zo beschrijft Ibtisam Azem in The book of disappearance een situatie waarbij alle Palestijnen van de ene dag op de andere uit Israël zijn verdwenen. De bundel Palestine + 100 is een verzameling van verbeeldingen van schrijvers over 2048, 100 jaar na de Nakba. Ook de bundel Reworlding: Ramallah bevat science fiction-verhalen over een mogelijke toekomst van Ramallah. Het kunstenaarscollectief Lifta ging eveneens aan de slag met visies op Future Palestine. Hun verbeeldingen zijn gebundeld met bijdragen van Selma Dabbagh en Emily Jacir. Geen zin om te lezen? Laat je dan verrassen door de indrukwekkende video’s van Larissa Sansour Nation Estate of In The Future, They Ate from the Finest Porcelain (foto rechts) vol toekomstvisioenen.
Juíst omdat Palestijnen met zoveel onderdrukking, tegenwerking, vragen en dilemma’s te maken hebben, zijn hun kunstuitingen rijk en veelzijdig. Daar komt bij dat veel kunstenaars voor korte of langere tijd in het buitenland wonen en daardoor invloeden vanuit verschillende talen, culturen en tradities in hun werk opnemen. Zo is de Palestijnse kunst en cultuur steeds in beweging en verhoudt ze zich tot het eigen culturele erfgoed, maar óók tot de steeds veranderende maatschappelijke ontwikkelingen.
Dit artikel biedt slechts een kleine greep uit de hedendaagse Palestijnse literatuur en film. Andere cultuuruitingen zoals poëzie, muziek, zang, dans en beeldende kunst zijn nog buiten beschouwing gelaten – ook daar is natuurlijk heel veel moois te vinden.
Wil je meer weten over Palestijnse cultuur of over de genoemde boeken en films?
Neem gerust contact op: marianne@podiumvoorpalestina.nl