Abulhawa, Susan

Ochtend in Jenin (2010)
Deze roman betekende de doorbraak voor Susan Abulhawa en voor het Palestijnse verhaal voor een breder, westers publiek. Het boek heeft de vorm van een familie-epos waarin we lezen over drie generaties Palestijnen, te beginnen in Ein Hod (Galilea) in de dertiger jaren en eindigend begin 21e eeuw in de VS en in Jenin tijdens het bloedbad van 2002. Hoofdpersoon Amal (Hoop) vertelt het verhaal van haar grootouders, haar ouders en broers en haar eigen levensloop via Jeruzalem, Libanon en de VS. De grote gebeurtenissen uit de Palestijnse geschiedenis vallen samen met de familieverwikkelingen en het zoeken naar een nieuwe identiteit nadat de familie moest vluchten.
Het boek is meeslepend geschreven in mooie, bloemrijke taal en biedt een goede introductie op de moderne Palestijnse literatuur.

Het blauw tussen hemel en zee (2015)
In deze roman staat opnieuw een familiegeschiedenis centraal en wordt het verhaal grotendeels verteld vanuit vrouwelijk perspectief. De directheid en praktische inslag van de vrouwen maken het boek humoristisch en geven het vaart. Ook kijken we in het hoofd van Chaled, de jongen met een locked-in syndroom die op geheel eigen wijze communiceert. Het blauw tussen hemel en zee verwijst naar de kust van Gaza, verzamelplaats van heel veel vluchtelingen. Dit boek bevat magisch-realistische elementen en een enigszins sprookjesachtige sfeer ook al gebeuren er de nodige gruwelijkheden. Belangrijk personage is Noer (Licht) die opgroeit in de VS maar weet dat ze daar niet thuishoort. Door een samenloop van omstandigheden komt zij terecht in Gaza en ontdekt wat familie kan betekenen.

Against the loveless world (2020)
De derde roman van Susan Abulhawa is nog niet vertaald in het Nederlands maar geschreven in toegankelijk Engels. In dit boek vertelt Abulhawa opnieuw het verhaal van een vrouwelijke hoofdpersoon Nahr (rivier). Zij groeit op in de Palestijnse gemeenschap in Koeweit en vertelt over het leven daar voor en na de inval van Irak. Een interessante geschiedenis die hier nauwelijks bekend is.  Na een aantal omzwervingen vestigt Nahr zich in Palestina en raakt betrokken bij de tweede Intifada. Het verhaal is rauw, onthutsend maar ook sensitief en romantisch, zoals we Abulhawa kennen. Elk deel speelt zich af in een andere locatie (Koeweit, Jordanië, Palestina) en wordt voorafgegaan door een beschrijving van The Cube, de hypermoderne gevangenis waar de hoofdpersoon lange tijd in totale isolatie verblijft.

Kanafani, Ghassan

Mannen in de zon (1977)
Oem Saad. Palestijnse verhalen (1977)
Men in the Sun and Other Palestinian Stories (1999)
Palestine’s Children. Returning to Haifa and Other Stories (2000)
All That’s Left to You. A Novella and Short Stories (2004)

Ghassan Kanafani is zonder twijfel de grondlegger van het moderne Palestijnse proza. Zijn novelles en korte verhalen zijn realistisch en rauw en verbeelden het dagelijks leven van gewone Palestijnen in de veelbewogen 20e eeuw. Zijn novelles Return to Haifa en Men in the Sun hebben als inspiratiebron gediend voor veel hedendaagse schrijvers en filmmakers uit de hele Arabische wereld. Kanafani die behalve schrijver ook leraar, activist en politicus was, is in 1972 vermoord door een bom onder zijn auto.

Darwish, Mahmoud

Staat van beleg (2008)
The music of the human flesh. Poems of the Palestinian struggle (1980)
Victims of a Map. A bilingual Anthology of Arabic Poetry. Adonis, Mahmud Darwish, Samih al-Qasim (1984)
Unfortunately, it was Paradise. Selected Poems (2003)
We travel like people (2004)
Palestine as a metaphor (2019)

Wat Kanafani is voor het proza, is Darwish voor de modern Palestijnse poëzie. Zijn werk is rijk, gevarieerd en veelzijdig hoewel zijn gedichten over Palestina, het verlies van het land en de zoektocht naar de Arabische identiteit, het bekendste zijn en door veel Arabieren uit het hoofd kunnen worden geciteerd. Helaas is niet veel van zijn poëzie vertaald in het Nederlands, veel meer is beschikbaar in het Engels en ook in het Frans en Spaans.

Khalifeh, Sahar

Wild thorns (1976)
De cactus. Een Palestijnse roman (1982)
Sahar Khalifeh groeide op in Nablus en maakte daar talloze confrontaties mee tussen de Israëlische soldaten en Palestijnse verzetsstrijders. Deze roman gaat over deze gewapende strijd en de grote offers die daarvoor gebracht moeten worden. Na deze roman heeft Khalifeh er nog veel meer geschreven (deels vertaald in het Nederlands) waarbij zij onder meer ingaat op het lot van vrouwen in een Arabische samenleving.

Kashua, Sayed

Dansende Arabieren (2003)
Sayed Kashua is een van de weinige Palestijnse schrijvers die schrijft in het Hebreeuws. Hij groeide op in Galilea en ging later naar school in Jeruzalem. In dit boek beschrijft hij in verschillende schetsen hoe het leven van hem en zijn familie eruit ziet in een land dat gedomineerd wordt door Israëli’s. Het boek is humoristisch, eerlijk en nietsontziend, het geeft goed weer hoe ingewikkeld is om Arabier te zijn in Israël.

Barghouti, Mourid

I Saw Ramallah (2003)
In deze memoires beschrijft Barghouti hoe hij na een lange ballingschap terugkeert naar de Westbank en daar geconfronteerd wordt met een veranderd landschap en veranderde mensen. Hij bezoekt Ramallah en zijn uitgebreide familie in Deir Ghassanah, haalt herinneringen op en onderzoekt bij zichzelf wat dertig jaar ballingschap met hem heeft gedaan. Beschreven in een prachtige poëtische en gevoelige stijl.

Amiry, Soead/Suad

Sharon and my Mother-in-Law. Ramallah Diaries (2003)
Sharon en mijn schoonmoeder. Oorlogsdagboek uit Ramallah (2005)
Dit boek is een weergave van de dagelijkse berichten die Amiry schreef tijdens de lange curfew (avondklok) van Ramallah in 2001, 2002 (tweede Intifada). In korte, afwisselend humoristische en dramatische scenes vertelt ze hoe haar leven en dat van haar schoonmoeder overhoop wordt gehaald door dit maandenlange beleg. Tegelijk vertelt ze meer of minder terloops hoe het leven van Palestijnen onder bezetting eruit ziet. Amiry heeft een scherpe observatie en een rake pen, ze schuwt taboes niet en kan de humor en absurditeit zien van allerlei dagelijkse verwikkelingen.

Nothing to lose but your life. An 18-hour journey with Murad (2010)
Dit boek is het verslag van Amiry’s ervaringen onderweg met Murad tijdens zijn illegale tocht vanuit Ramallah naar Petah Tikva in Israël om daar werk te zoeken. Murad en zijn vrienden moeten hiervoor diverse checkpoints passeren en zorgen dat zij niet opgepakt worden. Amiry gaat met hen mee verkleed als man en houdt het welgeteld 18 uur vol om onder deze spanning te reizen. Haar verslag is, zoals we van haar gewend zijn, humoristisch, direct en tegelijk vol mededogen voor het lot van deze Palestijnse arbeiders.

Golda slept here (2014)
In deze bundel combineert Amiry haar vak als architect met haar talent om verhalen te verzamelen en te delen. Aan de hand van markante panden in Jeruzalem en hun vorige eigenaren vertelt zij hoe families hun huizen hebben gebouwd en hebben verloren en hoe dit verlies nooit over gaat. Ook haar eigen familiehistorie en die van haar man komen aan bod en steeds weer wordt duidelijk hoeveel emotionele waarde huizen en gebouwen hebben en hoe ze bijdragen aan de identiteit en eigenwaarde van personen, families en gemeenschappen.

My Damascus (2016)
Familiegeschiedenis over de familie van Amiry’s moeder die opgroeide in een prachtige Ottomaanse villa in de oude stad van Damascus. Aandacht voor familieverhoudingen, excentrieke familieleden en bijzondere tradities (de overdadige vrijdagmiddag lunch) die zijn verdwenen maar voortleven in herinneringen. Het onbelemmerde reizen tussen Jeruzalem, Damascus, Amman en Ramallah is voorbij evenals de eenheid in de Levant maar de gezamenlijke identiteit is nog steeds goed herkenbaar in dit boek.

Mother of Strangers (2022)
Historische roman over Jaffa in 1947, 1948. Aan de hand van het verhaal van twee tieners krijgen we een beeld van de welvaart en levendigheid van de stad in 1947 en de grote destructie in 1948. Gebaseerd op levensverhalen maar aangekleed en verfraaid met de zwier en vitaliteit die kenmerkend is voor Suad Amiry.

Karmi, Ghada

In search of Fatima. A Palestinian story (2002)
De zoektocht naar het kindermeisje Fatima vormt de rode draad van deze autobiografie. In 1939 woont de familie Karmi in de nieuwe wijk Qatamom in Jeruzalem, net buiten de Oude Stad. Daar wordt Ghada geboren. Als zij in 1948 moeten vluchten, kan Fatima niet mee. Op een gedetailleerde en meeslepende manier vertelt Ghada over haar jeugd in Jeruzalem en hoe het haar familie vergaat na de noodgedwongen vlucht naar Engeland. We krijgen veel inzicht in die laatste jaren voordat de staat Israël wordt opgericht, de spanningen tussen Engelsen, Joden en Arabieren. In het volgende deel krijgen we een uitgebreid inzicht in het leven van de eerste generatie vluchtelingen, hun pogingen in Engeland te ‘integreren’ en hun blijvende band met Palestina. Ghada Karmi raakte betrokken bij de Palestijnse bevrijdingsstrijd en vertelt openhartig over haar ervaringen van hoop en teleurstelling. De zoektocht naar Fatima wordt daardoor tegelijk reëel en symbolisch. Inmiddels behoort Ghada Karmi tot de steeds kleiner wordende groep Palestijnen in diaspora die zich het leven voor 1948 nog kan herinneren.

Shehadeh, Raja

Palestinian Walks. Notes on a vanishing landscape (2008)
Advocaat en activist Raja Shehadeh is ook een groot liefhebber van lange afstandswandelen (hiken). Deze bundel is een verslag van zes wandelingen en vooral van de veranderingen in het landschap die Shehadeh waarneemt in de laatste veertig jaar. Beschrijvingen van natuur en historie, persoonlijke herinneringen en ontmoetingen wisselen elkaar af in zijn prettig lezende teksten. Tot zijn spijt moet Shehadeh constateren dat onbelemmerd wandelen door de heuvels van Palestina steeds moeilijker en vaak zelfs onmogelijk is geworden.

A Rift in Time. Travels with my Ottoman Uncle (2010)
In dit boek duikt Raja Shehadeh in zijn familiehistorie en treedt hij in de voetsporen van zijn oudoom die als journalist onbelemmerd reisde door de Levant: van Galilea naar Libanon en via Jordanië weer terug naar Palestina. Zo’n reis is tegenwoordig compleet onmogelijk. Aan de hand van de historische reis vertelt de auteur wat er allemaal veranderd is en hoe er niet alleen in plaats maar ook in tijd een breuk (rift) is ontstaan. Vanwege de persoonlijke toon een heel fijn boek om te lezen.

Almadhoun, Ghayath

Weg van Damascus (2014)
De eeuwenoude stad Damascus, geboorteplaats van Almadhoun en toneel van oorlog en geweld, is een van de hoofdpersonages in deze bundel. De dichter heeft de stad verlaten maar de beelden in zijn hoofd zijn meer aanwezig dan ooit. Zoals alle ballingen worstelt hij met de vraag: moest ik weggaan of blijven. De poëzie van Almadhoun is licht, ondanks de zware thema’s, zijn beelden zijn verrassend en ontregelend. Hij onderzoekt het belang van poëzie in tijden van verwoesting en ontheemding en weet intimiteit en dagelijks leven te verbinden met grote wereldgebeurtenissen. In zijn gedichten verwerkt hij zijn Palestijnse roots en zijn Syrische identiteit. Ghayath Almadhoun groeide op in het vluchtelingenkamp Yarmouk als tweede generatie Palestijnse vluchteling. In 2008 vluchtte hij naar Zweden waar hij nog steeds woont en werkt.

Hammad, Isabella

De Parijzenaar (Al-Barisi) (2019)
Voor haar debuut heeft de jonge schrijfster Isabella Hammad zich laten inspireren door het levensverhaal van haar overgrootvader Midhat die opgroeide in Nablus aan het begin van de 20e eeuw. Zoals de titel al suggereert verbleef Midhat enige tijd in Frankrijk, eerst in Montpellier en later in Parijs, om vervolgens terug te keren naar zijn geboorteplaats en familie. Het boek staat in de traditie van 19e eeuwse historische romans en coming of age literatuur maar heeft ook moderne kenmerken en geeft veel historische informatie en een geweldig tijdsbeeld van Nablus zo’n 100 jaar geleden, een periode die in Nederland nauwelijks bekend is.

Geest komt op (2023)
Opnieuw levert Hammad een indrukwekkende roman af vol spanningen en dilemma’s. Dit keer vermengen een familiegeschiedenis en de wordingsgeschiedenis van een toneelstuk zich met elkaar. Hoofdpersonage Sonia is een Palestijns, Engelse actrice op bezoek bij haar zus in Haifa. Ze raakt betrokken bij de voorbereidingen van een toneelstuk, de opvoering van Hamlet in klassiek Arabisch op de Westbank. Persoonlijke herinneringen, spanningen in de familie, de dynamiek van het repetitieproces en confrontaties op de Westbank en in Jeruzalem, vormen een smeltkroes aan ervaringen die geen van de personages onberoerd laat. Wat gebeurt er als de Geest uit Hamlet ook opkomt in Palestina?

Azaizeh, Asmaa

Geloof me niet als ik vertel over de oorlog. Gedichten (2019)
Deze dichter bouwt voort op de rijke Arabische poëzie en geeft daar haar eigen moderne wending aan. Haar gedichten zijn beeldend en associatief, soms persoonlijk, soms ook tijd en plaats overstijgend. Wie houdt van poëzie die je meevoert, ontregelt en betovert, zal van deze bundel genieten. Heel bijzonder dat haar werk beschikbaar is in het Nederlands.

Qarmout, Nayrouz

De Zeemantel & andere verhalen (2019)
Deze verhalenbundel is het debuut van de Gazaanse schrijfster Nayrouz Qarmout. Sfeervol schetst ze het dagelijkse leven van Palestijnen, veelal in Gaza maar ook op de Westbank en ze besteedt daarbij extra aandacht aan het lot van kinderen en jonge meisjes. Qarmout laat zien hoe deze jongeren een gewoon leven proberen te leiden met ruimte voor plezier, ontspanning en verliefdheden. Hierbij komen zij verschillende obstakels tegen die hun geluk dwarsbomen. Ondanks de soms heftige gebeurtenissen blijft de stijl van deze schrijfster licht en fris en dat maakt de bundel heel toegankelijk voor een breed publiek.

Maarouf, Mazen

Grappen voor de schutters (2019)
In deze bundel kijken we letterlijk in het hoofd van een kind dat leeft te midden van geweld, vernedering, angst en machtsmisbruik. De perspectieven kantelen en als lezers kunnen we ervaren hoe de harde omstandigheden in een vluchtelingenkamp en in oorlogstijd worden ervaren door degenen die hier ongewild in verzeild raken. Ironie, absurdisme en zwarte humor wisselen elkaar af. De verhalen zijn vervreemdend maar licht en geven daardoor verrassende inzichten. Mazen Maarouf groeide op in een Palestijns vluchtelingenkamp in Libanon en maakte daar ook de Libanese burgeroorlog mee. In zijn verhalen verwerkt hij deze ervaringen op een heel eigen, originele manier.

Mustafah, Sahar

The beauty of your face (2020)
In deze roman maken we kennis met Afaf, dochter van Palestijnse migranten die wonen in Chicago. In de Arabisch-Amerikaanse gemeenschap wordt toenemende discriminatie ervaren. Afaf zet zich in om een meisjesschool voor moslima’s te openen en wordt later directeur van deze school. In het boek worden scenes op de school afgewisseld met herinneringen aan haar jeugd en haar familie. Haar ouders blijven worstelen met de wens terug te keren naar Palestina. Afaf, als vertegenwoordiger van de volgende generatie, vindt haar weg door een hernieuwde oriëntatie op de islam. De schrijfster Sahar Mustafah, zelf van Palestijnse afkomst, geeft een inkijkje in het leven van Arabische vrouwen in de Verenigde Staten en laat zien hoe moslimhaat hun identiteitsvorming beïnvloedt. Haar boek werd geprezen door de sterke empathie met de personages.

Shibli, Adania

Een klein detail (2023); Minor Detail (2020)
Al jaren heeft Adania Shibli een eigen stem in de Palestijnse literatuur. Haar stijl is associatief en bedachtzaam, haar hoofdpersonen zijn vaak meisjes en vrouwen. Maar in haar werk is niets wat het lijkt: symboliek, gelaagdheid en verwijzingen dagen de lezer uit om goed op te letten. In Een klein detail neemt de schrijfster een historische gebeurtenis als uitgangspunt en voert ze ons mee naar een weinig beschreven landschap in de Palestijnse literatuur: de Naqab woestijn. Sinds eeuwen de woonplaats van de bedoeïenen en in dit boek het decor voor de zoektocht van de hoofdpersoon naar zichzelf en haar bestaansrecht in de voortgaande kolonisatie van Palestina.

McCann, Colum

Apeirogon (2020)
Dit boek is geen Palestijnse literatuur maar een vernieuwende roman van de Iers-Amerikaanse schrijver Colum McCann. Hij heeft dit boek op een originele wijze gecomponeerd om alle mogelijke kanten van het conflict in Israël/Palestina te belichten. Aan de hand van het verhaal van twee vaders die hun dochters verloren, worden we meegevoerd in historie, geografie en actualiteit van dit betwiste gebied. Het boek van McCann heeft veel losgemaakt: lof en kritiek en alleen al daarom is het interessant om te lezen én om te bespreken.

Musallam, Akram

The Dance of the Deep-Blue Scorpion (2021)
In deze bundel verkent de schrijver verschillende thema’s zoals verlies, afwezigheid en herinnering. De verteller heeft verschillende ontmoetingen die hem aan het denken zetten over zichzelf en over zijn behoefte om te schrijven. In het boek wordt geëxperimenteerd met taal en symboliek met de bedoeling om vaak beschreven thema’s op een onverwachte manier te belichten.

Hayek, Heba

Sambac beneath unlikely skies (2021)
Heba Hayek groeide op in Gaza en studeerde en werkte in de VS en Engeland. Haar debuut, de verhalenbundel Sambac beneath unlikely skies bevat jeugdherinneringen en anekdotes over hoe het is om op te groeien in Gaza en om daarna in diaspora te ontdekken hoe mensen over Gaza denken. De verhalen zijn licht van toon, de sfeer is kleurrijk en alledaags maar tegelijk bevatten de schetsen iets onbestemds en melancholisch. Bijzonder aan de bundel is de playlist aan het begin. Deze lijst bevat nummers uit verschillende muzikale tradities, elk lied hoort bij een verhaal.

El-Kurd, Mohammed

Rifqa (2021)
Mohammed El-Kurd wijdde zijn debuutbundel aan zijn grootmoeder Rifqa en aan de bezette wijk Sheikh Jarrah. Deze schrijver en activist werd wereldwijd bekend vanwege zijn strijd om de huizen van Sheikh Jarrah (Jeruzalem) waar hij en zijn familie ook zelf wonen, te beschermen tegen confiscatie door Israëlische/Amerikaanse kolonisten. In deze bundel verwerkt hij op poëtische wijze de herinneringen aan zijn grootmoeder en de gebeurtenissen in zijn wijk. Zijn poëzie herinnert aan Mahmoud Darwish maar brengt ook spoken word en rap in de teksten die het beste tot hun recht komen als ze worden voorgedragen. Ook in dit werk verwijzingen naar nummers en citaten van muzikanten, activisten en schrijvers uit de hele wereld.

Habayeb, Huzama

Velvet. A Novel (2019)
Deze roman vertelt het verhaal van Hawwa, een jonge vrouw die is opgegroeid in het vluchtelingenkamp Baqa’a in Jordanië. In een omgeving van troosteloosheid en geweld zoekt zij schoonheid in de mooie stoffen waarmee ze werkt in het atelier van Sitt Qamar. Daar luisteren ze samen naar de liederen van Fairuz. Hawwa moet vechten voor haar geluk en toont daarbij een enorme levenskracht. In 2020 ging de Saif Ghobash Banipal Prize for Arabic Literary Translation naar Kay Heikkinnen voor de vertaling van deze roman.

Nabhan, Walid 

Exodus of the Storks (2021)

Deze roman werd in het Maltees geschreven door de Palestijns-Jordaanse schrijver Walid Nabhan en vervolgens vertaald in het Engels. In fragmenten vertelt hoofdpersonage Nabil over zijn leven in ballingschap en zijn jeugd in het vluchtelingenkamp. Hij reflecteert op het grote verlies van Palestina en de gevolgen die dit heeft voor vele generaties. Het boek is deels filosofisch en beschouwend, deels verhalend en impressionistisch en dat maakt het tot een bijzondere leeservaring.

Barghouti, Hussein 

Among the Almond Trees. A Palestinian Memoir  (2022)

De memoires van de Palestijnse dichter, essayist en filosoof Hussein Barghouti (1954-2002) zijn eindelijk vertaald in het Engels. Met een uitgebreide introductie en toelichtende noten is het werk van Barghouti toegankelijk gemaakt. In de laatste fase van zijn leven, terug in Palestina, schreef Bargouthi deze memoires waarin hij veel verwijzingen naar historische, literaire en filosofische bronnen verwerkt. Daarnaast is het een ode aan het Palestijnse landschap en aan zijn vrouw en zoon.

Dabdoub-Nasser, Christiane 

A Moon will Rise…  (2021)

Deze historische roman beschrijft een jaar, 1920, uit het leven van een vooraanstaande familie in Bethlehem. In dat jaar vinden veel ingrijpende gebeurtenissen plaats die grote gevolgen zouden hebben voor Palestina. Tegelijk leren we vooral de vrouwelijke familieleden beter kennen en krijgen we een inkijkje in een fascinerend tijdperk dat voorgoed voorbij is. De schrijfster groeide zelf ook op in een katholieke familie in Bethlehem.

BUNDEL KORTE VERHALEN

The Book of Ramallah
Ook zo’n zin in een stedentrip? Bij gebrek aan echte reizen kunnen we steden ook via literatuur verkennen. De Engelse uitgeverij Comma Press heeft een indrukwekkende collectie bundels ‘Reading The City’ uitgebracht: stedentrips aan de hand van  korte verhalen. Nadat eerder al The Book of Gaza werd uitgebracht, is de laatste aanwinst in de serie The Book of Ramallah, een bundel met 10 korte verhalen van gevestigde en jonge schrijvers die een beeld geeft van de veelkleurigheid van de stad en haar inwoners. Humor, absurdisme, romantiek en spanning wisselen elkaar. Een aanrader als je de stad al eens bezocht hebt of veel zin hebt om dat te gaan doen. De bundel(s) kunnen direct bij de uitgever besteld worden.