Abulhawa, Susan

Ochtend in Jenin (2010)
Deze roman betekende de doorbraak voor Susan Abulhawa en voor het Palestijnse verhaal voor een breder, westers publiek. Het boek heeft de vorm van een familie-epos waarin we lezen over drie generaties Palestijnen, te beginnen in Ein Hod (Galilea) in de dertiger jaren en eindigend begin 21e eeuw in de VS en in Jenin tijdens het bloedbad van 2002. Hoofdpersoon Amal (Hoop) vertelt het verhaal van haar grootouders, haar ouders en broers en haar eigen levensloop via Jeruzalem, Libanon en de VS. De grote gebeurtenissen uit de Palestijnse geschiedenis vallen samen met de familieverwikkelingen en het zoeken naar een nieuwe identiteit nadat de familie moest vluchten.
Het boek is meeslepend geschreven in mooie, bloemrijke taal en biedt een goede introductie op de moderne Palestijnse literatuur.

Het blauw tussen hemel en zee (2015)
In deze roman staat opnieuw een familiegeschiedenis centraal en wordt het verhaal grotendeels verteld vanuit vrouwelijk perspectief. De directheid en praktische inslag van de vrouwen maken het boek humoristisch en geven het vaart. Ook kijken we in het hoofd van Chaled, de jongen met een locked-in syndroom die op geheel eigen wijze communiceert. Het blauw tussen hemel en zee verwijst naar de kust van Gaza, verzamelplaats van heel veel vluchtelingen. Dit boek bevat magisch-realistische elementen en een enigszins sprookjesachtige sfeer ook al gebeuren er de nodige gruwelijkheden. Belangrijk personage is Noer (Licht) die opgroeit in de VS maar weet dat ze daar niet thuishoort. Door een samenloop van omstandigheden komt zij terecht in Gaza en ontdekt wat familie kan betekenen.

Against the loveless world (2020)
De derde roman van Susan Abulhawa is nog niet vertaald in het Nederlands maar geschreven in toegankelijk Engels. In dit boek vertelt Abulhawa opnieuw het verhaal van een vrouwelijke hoofdpersoon Nahr (rivier). Zij groeit op in de Palestijnse gemeenschap in Koeweit en vertelt over het leven daar voor en na de inval van Irak. Een interessante geschiedenis die hier nauwelijks bekend is.  Na een aantal omzwervingen vestigt Nahr zich in Palestina en raakt betrokken bij de tweede Intifada. Het verhaal is rauw, onthutsend maar ook sensitief en romantisch, zoals we Abulhawa kennen. Elk deel speelt zich af in een andere locatie (Koeweit, Jordanië, Palestina) en wordt voorafgegaan door een beschrijving van The Cube, de hypermoderne gevangenis waar de hoofdpersoon lange tijd in totale isolatie verblijft.

Kanafani, Ghassan

Mannen in de zon (1977)
Oem Saad. Palestijnse verhalen (1977)
Men in the Sun and Other Palestinian Stories (1999)
Palestine’s Children. Returning to Haifa and Other Stories (2000)
All That’s Left to You. A Novella and Short Stories (2004)

Ghassan Kanafani is zonder twijfel de grondlegger van het moderne Palestijnse proza. Zijn novelles en korte verhalen zijn realistisch en rauw en verbeelden het dagelijks leven van gewone Palestijnen in de veelbewogen 20e eeuw. Zijn novelles Return to Haifa en Men in the Sun hebben als inspiratiebron gediend voor veel hedendaagse schrijvers en filmmakers uit de hele Arabische wereld. Kanafani die behalve schrijver ook leraar, activist en politicus was, is in 1972 vermoord door een bom onder zijn auto.

Mannen in de zon (2023)
Nieuwe uitgave / vertaling van deze novelle uit 1962. Nog steeds actueel verhaal van drie Palestijnse vluchtelingen op weg naar Koeweit om daar een beter bestaan op te bouwen. Om daar te komen, hebben ze een smokkelaar nodig. Spannend verhaal over een helse tocht, met veel gevoel en ook veel sarcasme beschreven.

Darwish, Mahmoud

Staat van beleg (2008)
The music of the human flesh. Poems of the Palestinian struggle (1980)
Victims of a Map. A bilingual Anthology of Arabic Poetry. Adonis, Mahmud Darwish, Samih al-Qasim (1984)
Unfortunately, it was Paradise. Selected Poems (2003)
We travel like people (2004)
Palestine as a metaphor (2019)

Wat Kanafani is voor het proza, is Darwish voor de modern Palestijnse poëzie. Zijn werk is rijk, gevarieerd en veelzijdig hoewel zijn gedichten over Palestina, het verlies van het land en de zoektocht naar de Arabische identiteit, het bekendste zijn en door veel Arabieren uit het hoofd kunnen worden geciteerd. Helaas is niet veel van zijn poëzie vertaald in het Nederlands, veel meer is beschikbaar in het Engels en ook in het Frans en Spaans.

Khalifeh, Sahar

Wild thorns (1976)
De cactus. Een Palestijnse roman (1982)
Sahar Khalifeh groeide op in Nablus en maakte daar talloze confrontaties mee tussen de Israëlische soldaten en Palestijnse verzetsstrijders. Deze roman gaat over deze gewapende strijd en de grote offers die daarvoor gebracht moeten worden. Na deze roman heeft Khalifeh er nog veel meer geschreven (deels vertaald in het Nederlands) waarbij zij onder meer ingaat op het lot van vrouwen in een Arabische samenleving.

Kashua, Sayed

Dansende Arabieren (2003)
Sayed Kashua is een van de weinige Palestijnse schrijvers die schrijft in het Hebreeuws. Hij groeide op in Galilea en ging later naar school in Jeruzalem. In dit boek beschrijft hij in verschillende schetsen hoe het leven van hem en zijn familie eruit ziet in een land dat gedomineerd wordt door Israëli’s. Het boek is humoristisch, eerlijk en nietsontziend, het geeft goed weer hoe ingewikkeld is om Arabier te zijn in Israël.

Barghouti, Mourid

I Saw Ramallah (2003)
In deze memoires beschrijft Barghouti hoe hij na een lange ballingschap terugkeert naar de Westbank en daar geconfronteerd wordt met een veranderd landschap en veranderde mensen. Hij bezoekt Ramallah en zijn uitgebreide familie in Deir Ghassanah, haalt herinneringen op en onderzoekt bij zichzelf wat dertig jaar ballingschap met hem heeft gedaan. Beschreven in een prachtige poëtische en gevoelige stijl.

Amiry, Soead/Suad

Sharon and my Mother-in-Law. Ramallah Diaries (2003)
Sharon en mijn schoonmoeder. Oorlogsdagboek uit Ramallah (2005)
Dit boek is een weergave van de dagelijkse berichten die Amiry schreef tijdens de lange curfew (avondklok) van Ramallah in 2001, 2002 (tweede Intifada). In korte, afwisselend humoristische en dramatische scenes vertelt ze hoe haar leven en dat van haar schoonmoeder overhoop wordt gehaald door dit maandenlange beleg. Tegelijk vertelt ze meer of minder terloops hoe het leven van Palestijnen onder bezetting eruit ziet. Amiry heeft een scherpe observatie en een rake pen, ze schuwt taboes niet en kan de humor en absurditeit zien van allerlei dagelijkse verwikkelingen.

Nothing to lose but your life. An 18-hour journey with Murad (2010)
Dit boek is het verslag van Amiry’s ervaringen onderweg met Murad tijdens zijn illegale tocht vanuit Ramallah naar Petah Tikva in Israël om daar werk te zoeken. Murad en zijn vrienden moeten hiervoor diverse checkpoints passeren en zorgen dat zij niet opgepakt worden. Amiry gaat met hen mee verkleed als man en houdt het welgeteld 18 uur vol om onder deze spanning te reizen. Haar verslag is, zoals we van haar gewend zijn, humoristisch, direct en tegelijk vol mededogen voor het lot van deze Palestijnse arbeiders.

Golda slept here (2014)
In deze bundel combineert Amiry haar vak als architect met haar talent om verhalen te verzamelen en te delen. Aan de hand van markante panden in Jeruzalem en hun vorige eigenaren vertelt zij hoe families hun huizen hebben gebouwd en hebben verloren en hoe dit verlies nooit over gaat. Ook haar eigen familiehistorie en die van haar man komen aan bod en steeds weer wordt duidelijk hoeveel emotionele waarde huizen en gebouwen hebben en hoe ze bijdragen aan de identiteit en eigenwaarde van personen, families en gemeenschappen.

My Damascus (2016)
Familiegeschiedenis over de familie van Amiry’s moeder die opgroeide in een prachtige Ottomaanse villa in de oude stad van Damascus. Aandacht voor familieverhoudingen, excentrieke familieleden en bijzondere tradities (de overdadige vrijdagmiddag lunch) die zijn verdwenen maar voortleven in herinneringen. Het onbelemmerde reizen tussen Jeruzalem, Damascus, Amman en Ramallah is voorbij evenals de eenheid in de Levant maar de gezamenlijke identiteit is nog steeds goed herkenbaar in dit boek.

Mother of Strangers (2022)
Historische roman over Jaffa in 1947, 1948. Aan de hand van het verhaal van twee tieners krijgen we een beeld van de welvaart en levendigheid van de stad in 1947 en de grote destructie in 1948. Gebaseerd op levensverhalen maar aangekleed en verfraaid met de zwier en vitaliteit die kenmerkend is voor Suad Amiry.

Karmi, Ghada

In search of Fatima. A Palestinian story (2002)
De zoektocht naar het kindermeisje Fatima vormt de rode draad van deze autobiografie. In 1939 woont de familie Karmi in de nieuwe wijk Qatamom in Jeruzalem, net buiten de Oude Stad. Daar wordt Ghada geboren. Als zij in 1948 moeten vluchten, kan Fatima niet mee. Op een gedetailleerde en meeslepende manier vertelt Ghada over haar jeugd in Jeruzalem en hoe het haar familie vergaat na de noodgedwongen vlucht naar Engeland. We krijgen veel inzicht in die laatste jaren voordat de staat Israël wordt opgericht, de spanningen tussen Engelsen, Joden en Arabieren. In het volgende deel krijgen we een uitgebreid inzicht in het leven van de eerste generatie vluchtelingen, hun pogingen in Engeland te ‘integreren’ en hun blijvende band met Palestina. Ghada Karmi raakte betrokken bij de Palestijnse bevrijdingsstrijd en vertelt openhartig over haar ervaringen van hoop en teleurstelling. De zoektocht naar Fatima wordt daardoor tegelijk reëel en symbolisch. Inmiddels behoort Ghada Karmi tot de steeds kleiner wordende groep Palestijnen in diaspora die zich het leven voor 1948 nog kan herinneren.

Shehadeh, Raja

Palestinian Walks. Notes on a vanishing landscape (2008)
Advocaat en activist Raja Shehadeh is ook een groot liefhebber van lange afstandswandelen (hiken). Deze bundel is een verslag van zes wandelingen en vooral van de veranderingen in het landschap die Shehadeh waarneemt in de laatste veertig jaar. Beschrijvingen van natuur en historie, persoonlijke herinneringen en ontmoetingen wisselen elkaar af in zijn prettig lezende teksten. Tot zijn spijt moet Shehadeh constateren dat onbelemmerd wandelen door de heuvels van Palestina steeds moeilijker en vaak zelfs onmogelijk is geworden.

A Rift in Time. Travels with my Ottoman Uncle (2010)
In dit boek duikt Raja Shehadeh in zijn familiehistorie en treedt hij in de voetsporen van zijn oudoom die als journalist onbelemmerd reisde door de Levant: van Galilea naar Libanon en via Jordanië weer terug naar Palestina. Zo’n reis is tegenwoordig compleet onmogelijk. Aan de hand van de historische reis vertelt de auteur wat er allemaal veranderd is en hoe er niet alleen in plaats maar ook in tijd een breuk (rift) is ontstaan. Vanwege de persoonlijke toon een heel fijn boek om te lezen.

Almadhoun, Ghayath

Weg van Damascus (2014)
De eeuwenoude stad Damascus, geboorteplaats van Almadhoun en toneel van oorlog en geweld, is een van de hoofdpersonages in deze bundel. De dichter heeft de stad verlaten maar de beelden in zijn hoofd zijn meer aanwezig dan ooit. Zoals alle ballingen worstelt hij met de vraag: moest ik weggaan of blijven. De poëzie van Almadhoun is licht, ondanks de zware thema’s, zijn beelden zijn verrassend en ontregelend. Hij onderzoekt het belang van poëzie in tijden van verwoesting en ontheemding en weet intimiteit en dagelijks leven te verbinden met grote wereldgebeurtenissen. In zijn gedichten verwerkt hij zijn Palestijnse roots en zijn Syrische identiteit. Ghayath Almadhoun groeide op in het vluchtelingenkamp Yarmouk als tweede generatie Palestijnse vluchteling. In 2008 vluchtte hij naar Zweden waar hij nog steeds woont en werkt.

Ik heb een afgehakte voor je meengenomen. Teksten en kanttekeningen (2024)
In deze nieuwe bundel borduurt Almadhoun voort op eerder werk. Tijdens de boekpresentatie vertelt hij dat zijn teksten tot stand komen door in eerdere versies te strepen en veel uit te gummen. Zo blijft hij, als een postmoderne schrijver, zijn grote thema’s steeds opnieuw onderzoeken en becommentariëren. De liefhebbers van zijn werk vinden in deze bundel zowel herkenning als verrassing. Almadhoun herneemt thema’s als oorlog, geweld, verlies en ballingschap evenals liefde, verlangen en relaties, en laat ze evolueren.

Veel aandacht in deze bundel voor de ambivalente relatie met Europa, zoals in de Ode aan het Verdriet:

We houden van je, Europa. We houden van je kunst en we haten je koloniale geschiedenis, we houden van je theater en we haten je concentratiekampen.

Humor, ironie en sarcasme ziet de dichter als wapens van de machtelozen. Je kunt ze inzetten als overlevingsmechanisme maar ook als een subtiele vorm van wraak op arrogantie en onverschilligheid. Zoals in het gedicht Évian een Midden-Oosten deskundige wordt opgevoerd die nooit in het Midden-Oosten is geweest. Onderdeel van datzelfde gedicht is een tekst die rechtstreeks lijkt te komen van een hedendaagse populist:

Ze zullen onze banen en onze huizen afpakken en onze vrouwen verleiden.

In werkelijkheid citeert Almadhoun een deel uit de verklaring van de Conferentie van Évian in 1938 waar 32 Europese landen de joodse vluchtelingencrisis bespraken en besloten geen joodse vluchtelingen op te nemen. ‘Europa leert niet van zijn geschiedenis’, verzucht hij. ‘Maar wij Palestijnen weigeren het om gezien te worden als slachtoffers. Onze strijd voor rechtvaardigheid geeft ons een doel.’

Almadhoun heeft veel doden te betreuren, eerst tijdens de oorlog in Syrië, het land dat hij al in 2008 verliet, en nu in Gaza. Van zijn uitgebreide familie daar zijn al meer dan 120 mensen vermoord. Hij blijft over de doden schrijven, zoals in het gedicht ‘Als we in een virtuele wereld zouden leven’:

De oorlog is voorbij, de doden zijn heelhuids teruggekeerd naar hun families, hun martelaren zijn ongeschonden teruggekeerd naar hun moeders, de moeders zijn teruggekeerd naar hun huizen. De huizen, de straten, de moskeeën, de ogen, de voeten en de ledematen zijn teruggekeerd naar hun eigenaren.

Hammad, Isabella

De Parijzenaar (Al-Barisi) (2019)
Voor haar debuut heeft de jonge schrijfster Isabella Hammad zich laten inspireren door het levensverhaal van haar overgrootvader Midhat die opgroeide in Nablus aan het begin van de 20e eeuw. Zoals de titel al suggereert verbleef Midhat enige tijd in Frankrijk, eerst in Montpellier en later in Parijs, om vervolgens terug te keren naar zijn geboorteplaats en familie. Het boek staat in de traditie van 19e eeuwse historische romans en coming of age literatuur maar heeft ook moderne kenmerken en geeft veel historische informatie en een geweldig tijdsbeeld van Nablus zo’n 100 jaar geleden, een periode die in Nederland nauwelijks bekend is.

Geest komt op (2023)
Opnieuw levert Hammad een indrukwekkende roman af vol spanningen en dilemma’s. Dit keer vermengen een familiegeschiedenis en de wordingsgeschiedenis van een toneelstuk zich met elkaar. Hoofdpersonage Sonia is een Palestijns, Engelse actrice op bezoek bij haar zus in Haifa. Ze raakt betrokken bij de voorbereidingen van een toneelstuk, de opvoering van Hamlet in klassiek Arabisch op de Westbank. Persoonlijke herinneringen, spanningen in de familie, de dynamiek van het repetitieproces en confrontaties op de Westbank en in Jeruzalem, vormen een smeltkroes aan ervaringen die geen van de personages onberoerd laat. Wat gebeurt er als de Geest uit Hamlet ook opkomt in Palestina?

Azaizeh, Asmaa

Geloof me niet als ik vertel over de oorlog. Gedichten (2019)
Deze dichter bouwt voort op de rijke Arabische poëzie en geeft daar haar eigen moderne wending aan. Haar gedichten zijn beeldend en associatief, soms persoonlijk, soms ook tijd en plaats overstijgend. Wie houdt van poëzie die je meevoert, ontregelt en betovert, zal van deze bundel genieten. Heel bijzonder dat haar werk beschikbaar is in het Nederlands.

Qarmout, Nayrouz

De Zeemantel & andere verhalen (2019)
Deze verhalenbundel is het debuut van de Gazaanse schrijfster Nayrouz Qarmout. Sfeervol schetst ze het dagelijkse leven van Palestijnen, veelal in Gaza maar ook op de Westbank en ze besteedt daarbij extra aandacht aan het lot van kinderen en jonge meisjes. Qarmout laat zien hoe deze jongeren een gewoon leven proberen te leiden met ruimte voor plezier, ontspanning en verliefdheden. Hierbij komen zij verschillende obstakels tegen die hun geluk dwarsbomen. Ondanks de soms heftige gebeurtenissen blijft de stijl van deze schrijfster licht en fris en dat maakt de bundel heel toegankelijk voor een breed publiek.

Maarouf, Mazen

Grappen voor de schutters (2019)
In deze bundel kijken we letterlijk in het hoofd van een kind dat leeft te midden van geweld, vernedering, angst en machtsmisbruik. De perspectieven kantelen en als lezers kunnen we ervaren hoe de harde omstandigheden in een vluchtelingenkamp en in oorlogstijd worden ervaren door degenen die hier ongewild in verzeild raken. Ironie, absurdisme en zwarte humor wisselen elkaar af. De verhalen zijn vervreemdend maar licht en geven daardoor verrassende inzichten. Mazen Maarouf groeide op in een Palestijns vluchtelingenkamp in Libanon en maakte daar ook de Libanese burgeroorlog mee. In zijn verhalen verwerkt hij deze ervaringen op een heel eigen, originele manier.

De vloek van de modderkluit (2023)
Vertaling van het verhaal dat Maarouf oorspronkelijk schreef voor de bundel Palestine +100. Absurdisme, science fiction en apocalyptische beelden wisselen elkaar af in een associatieve stijl. Opnieuw komen we kinderen tegen die tegelijk held en slachtoffer zijn en die in een bizarre omstandigheden terechtkomen.

Mustafah, Sahar

The beauty of your face (2020)
In deze roman maken we kennis met Afaf, dochter van Palestijnse migranten die wonen in Chicago. In de Arabisch-Amerikaanse gemeenschap wordt toenemende discriminatie ervaren. Afaf zet zich in om een meisjesschool voor moslima’s te openen en wordt later directeur van deze school. In het boek worden scenes op de school afgewisseld met herinneringen aan haar jeugd en haar familie. Haar ouders blijven worstelen met de wens terug te keren naar Palestina. Afaf, als vertegenwoordiger van de volgende generatie, vindt haar weg door een hernieuwde oriëntatie op de islam. De schrijfster Sahar Mustafah, zelf van Palestijnse afkomst, geeft een inkijkje in het leven van Arabische vrouwen in de Verenigde Staten en laat zien hoe moslimhaat hun identiteitsvorming beïnvloedt. Haar boek werd geprezen door de sterke empathie met de personages.

Shibli, Adania

Een klein detail (2023); Minor Detail (2020)
Al jaren heeft Adania Shibli een eigen stem in de Palestijnse literatuur. Haar stijl is associatief en bedachtzaam, haar hoofdpersonen zijn vaak meisjes en vrouwen. Maar in haar werk is niets wat het lijkt: symboliek, gelaagdheid en verwijzingen dagen de lezer uit om goed op te letten. In Een klein detail neemt de schrijfster een historische gebeurtenis als uitgangspunt en voert ze ons mee naar een weinig beschreven landschap in de Palestijnse literatuur: de Naqab woestijn. Sinds eeuwen de woonplaats van de bedoeïenen en in dit boek het decor voor de zoektocht van de hoofdpersoon naar zichzelf en haar bestaansrecht in de voortgaande kolonisatie van Palestina.

Musallam, Akram

The Dance of the Deep-Blue Scorpion (2021)
In deze bundel verkent de schrijver verschillende thema’s zoals verlies, afwezigheid en herinnering. De verteller heeft verschillende ontmoetingen die hem aan het denken zetten over zichzelf en over zijn behoefte om te schrijven. In het boek wordt geëxperimenteerd met taal en symboliek met de bedoeling om vaak beschreven thema’s op een onverwachte manier te belichten.

Hayek, Heba

Sambac beneath unlikely skies (2021)
Heba Hayek groeide op in Gaza en studeerde en werkte in de VS en Engeland. Haar debuut, de verhalenbundel Sambac beneath unlikely skies bevat jeugdherinneringen en anekdotes over hoe het is om op te groeien in Gaza en om daarna in diaspora te ontdekken hoe mensen over Gaza denken. De verhalen zijn licht van toon, de sfeer is kleurrijk en alledaags maar tegelijk bevatten de schetsen iets onbestemds en melancholisch. Bijzonder aan de bundel is de playlist aan het begin. Deze lijst bevat nummers uit verschillende muzikale tradities, elk lied hoort bij een verhaal.

El-Kurd, Mohammed

Rifqa (2021)
Mohammed El-Kurd wijdde zijn debuutbundel aan zijn grootmoeder Rifqa en aan de bezette wijk Sheikh Jarrah. Deze schrijver en activist werd wereldwijd bekend vanwege zijn strijd om de huizen van Sheikh Jarrah (Jeruzalem) waar hij en zijn familie ook zelf wonen, te beschermen tegen confiscatie door Israëlische/Amerikaanse kolonisten. In deze bundel verwerkt hij op poëtische wijze de herinneringen aan zijn grootmoeder en de gebeurtenissen in zijn wijk. Zijn poëzie herinnert aan Mahmoud Darwish maar brengt ook spoken word en rap in de teksten die het beste tot hun recht komen als ze worden voorgedragen. Ook in dit werk verwijzingen naar nummers en citaten van muzikanten, activisten en schrijvers uit de hele wereld.

Habayeb, Huzama

Velvet. A Novel (2016; vert. Kay Heikkinen 2019)
Deze roman vertelt het verhaal van Hawwa, een jonge vrouw die is opgegroeid in het vluchtelingenkamp Baqa’a in Jordanië. In een omgeving van troosteloosheid en geweld zoekt zij schoonheid in de mooie stoffen waarmee ze werkt in het atelier van Sitt Qamar. Daar luisteren ze samen naar de liederen van Fairuz. Hawwa moet vechten voor haar geluk en toont daarbij een enorme levenskracht. In 2020 ging de Saif Ghobash Banipal Prize for Arabic Literary Translation naar Kay Heikkinnen voor de vertaling van deze roman, de eerste engelse vertaling van een roman van Huzama Habayeb.

Before the Queen falls asleep (2011; vert. Kay Heikkinen 2024)
Als haar dochter het huis uitgaat om in het buitenland te gaan studeren, vertelt haar moeder bij het afscheid haar levensverhaal. Namen zijn belangrijk in deze roman. De moeder is Jihad (Strijd) genoemd omdat haar vader graag een zoon wilde. Haar vader behandelt haar ook als de man in huis en geeft haar een grote verantwoordelijkheid bij het runnen van het grote gezin. Jihad noemt haar dochter Malika (Koningin) en verwijst naar die naam als ze haar dochter aanspreekt met ‘Majesteit’. Ook de titel en de citaten bij de hoofdstukken verwijzen naar de dochter en naar de heel andere behandeling die de moeder haar wil geven.
In mooie, poëtische en soms ook gestileerde taal vertelt Jihad over haar jeugd en haar familie in diaspora. De Palestijnse familie woont eerst in Koeweit, moet daar vluchten vanwege de Golfoorlog en komt dan terecht in Jordanië. Altijd is er geldgebrek, altijd zijn er problemen en incidenten met de kinderen en andere familieleden maar Jihad straalt een enorm zelfvertrouwen en warmte uit. Zo is de familie in staat altijd nog meer kinderen op te nemen die het nog slechter hebben dan zij. Jihad legt uit aan haar dochter dat je je ‘homeland’ zelf kunt maken, in een huis, een tuin of in een kamer waar jij de regels bepaalt van liefde, warmte, zorg en vergeving. Natuurlijk is er ook veel tragiek in het boek, zowel als het gaat om het droevig lot van haar vader, als van haar gefrustreerde liefde voor een toneelschrijver.
Huzama Habayeb is een bijzondere schrijfster in de Palestijnse literatuur. Haar romans zijn niet expliciet politiek of Palestijns maar gaan over alle slachtoffers van diaspora en onderdrukking. Die onderdrukking is er in het groot (politiek en machtswisselingen) en in het klein (patriarchaat en huiselijk geweld). Tegelijk is er in deze romans veel aandacht voor de schoonheid die zit in kleine dingen, voor opvallende, hilarische anekdotes, voor familieverhoudingen en voor liefde en gulheid ondanks gebrek.
Dit is de tweede roman van Huzama Habayeb waarvan een Engelse vertaling verschijnt. Geniet ook van de prachtige omslag gebaseerd op een schilderij van de Gazaanse kunstenaar Malek Mattar uit 2021.

Nabhan, Walid 

Exodus of the Storks (2021)

Deze roman werd in het Maltees geschreven door de Palestijns-Jordaanse schrijver Walid Nabhan en vervolgens vertaald in het Engels. In fragmenten vertelt hoofdpersonage Nabil over zijn leven in ballingschap en zijn jeugd in het vluchtelingenkamp. Hij reflecteert op het grote verlies van Palestina en de gevolgen die dit heeft voor vele generaties. Het boek is deels filosofisch en beschouwend, deels verhalend en impressionistisch en dat maakt het tot een bijzondere leeservaring.

Masoud, Ahmed 

Vanished. The mysterious disappearance of Mustafa Ouda (2015)
Omar Ouda is op zoek naar zijn vader Mustafa die onder onduidelijke omstandigheden is verdwenen. In een onrustige setting als Gaza, vol met mensen die hun identiteit geheel of deels geheim moeten houden, is het niet gemakkelijk achter de waarheid te komen. Bovendien verloopt Omars zoektocht tijdens de Eerste en Tweede Intifada met alle politieke spanningen van dien. Een boek als een thriller in een gebied dat elke dag andere uitdagingen met zich meebrengt.

The Shroud Maker (2018)
Toneeltekst over een oude vrouw in Gaza die lijkwaden maakt en verkoopt. Inkijkje in haar leven dat is begonnen in Jeruzalem tijdens het Brits Mandaat. Door de Nakba is ze op de vlucht geraakt en terecht gekomen in Gaza. Onderweg vond ze een kleine jongen die ze adopteerde. Ze raakt zoon en schoondochter en later ook haar kleinzoon kwijt maar in dit toneelstuk verschijnt hij weer.

Come what may (2022)
Verslag van een moordonderzoek, whodunnit. Hoofdpersonen Zahra en Nauman zijn anders dan de gemeenschap om hen heen. Zahra wil zich niet neerleggen bij de dood van haar man en neemt contact op Nauman. Hij is een integere, hardwerkende politieman en neemt de vermoedens van Zahra serieus. Als Nauman te horen krijgt dat hij het onderzoek moet laten vallen, krijgt het verhaal vaart. Zahra moet onderduiken en komt op allerlei geheime plaatsen die er in zo’n streng gecontroleerd gebied als Gaza toch blijken te zijn. Ze ontmoet mensen die erin slagen onder de radar te blijven. Het tempo blijft erin tot de ontknoping die weer het karakter heeft van een ouderwetse detective. Come what May, geldt voor het leven in Gaza in het algemeen en natuurlijk ook voor de hoofdpersonen die elkaar in korte tijd beter leren kennen.

Dabdoub-Nasser, Christiane 

A Moon will Rise…  (2021)

Deze historische roman beschrijft een jaar, 1920, uit het leven van een vooraanstaande familie in Bethlehem. In dat jaar vinden veel ingrijpende gebeurtenissen plaats die grote gevolgen zouden hebben voor Palestina. Tegelijk leren we vooral de vrouwelijke familieleden beter kennen en krijgen we een inkijkje in een fascinerend tijdperk dat voorgoed voorbij is. De schrijfster groeide zelf ook op in een katholieke familie in Bethlehem.

Barghouti, Hussein

Among the Almond Trees. A Palestinian Memoir  (2022)

De memoires van de Palestijnse dichter, essayist en filosoof Hussein Barghouti (1954-2002) zijn eindelijk vertaald in het Engels. Met een uitgebreide introductie en toelichtende noten is het werk van Barghouti toegankelijk gemaakt. In de laatste fase van zijn leven, terug in Palestina, schreef Bargouthi deze memoires waarin hij veel verwijzingen naar historische, literaire en filosofische bronnen verwerkt. Daarnaast is het een ode aan het Palestijnse landschap en aan zijn vrouw en zoon.

Mustafa, Shada

Things I left behind  (2022)

In dit debuut van de jonge Palestijnse schrijfster Shada Mustafa (1995) reflecteert zij in korte fragmenten op haar leven tot nu toe. Ze kijkt terug op haar jeugd, haar verhouding met haar vader en met haar moeder, haar studie in Beiroet en haar eerste grote verliefdheid. Eerlijk en ontwapenend vertelt ze over confrontaties tussen mensen die pijn doen en schade veroorzaken, over haar gevoelens, twijfels en spijt. Grote vragen als: waar ben ik thuis, bij wie ben ik veilig en wat kan ik achter me laten, komen op een ongedwongen manier aan de orde.

Muaddi Daraj, Susan

A curious land. Stories from home (2015)

Een bundel met negen verhalen die bijna de hele 20e eeuw omspannen. Verhalen zijn met elkaar verbonden doordat de personages wonen in of afkomstig zijn uit Tel Al Helou, een (verzonnen) christelijk dorp in de buurt van Ramallah. Een andere connectie is de armband met munten (lira’s) die doorgegeven wordt aan verschillende generaties vrouwen. In de verhalen staan vrouwen en meisjes centraal, we horen over hun liefdesgeschiedenissen, hun moederschap, hun relaties met buren en familie, hun ervaringen met onderdrukking en geweld en hun ondernemendheid.
Ook maken we kennis met een aantal familieleden die leven in diaspora in Guatemala en de VS. De verhalen zijn wat wisselend van kwaliteit, soms een beetje zoet, soms ook aangrijpend en met diepgang. Mijn favoriet was The Fall over hoe een gruwelijke gebeurtenis in iemands jeugd een heel leven kan doorwerken.

Behind you is the sea (2024)

Debuutroman van deze Palestijns-Amerikaanse schrijfster die bekend werd van haar graphic novels over het Arabisch Amerikaanse meisje Farah. In deze roman gebruikt ze een vergelijkbare werkwijze als in A Curious Land, de roman is opgebouwd uit losse verhalen steeds vanuit een ander perspectief maar losjes met elkaar verbonden omdat alle personages Palestijnse Amerikanen zijn die in Baltimore wonen, in een aantal gevallen kennen ze elkaar of zijn familie van elkaar. In de verhalen komen verschillende generaties aan bod met nadruk op de tweede generatie die klem zit tussen ouders die voor hen naar de VS zijn gekomen en kinderen die steeds meer de Amerikaanse manier van leven overnemen. Veel van de verhalen zijn rauw, met thema’s als tienerzwangerschappen, huiselijk geweld, drugsgebruik en eetstoornissen. Palestina speelt nauwelijks een rol behalve in het laatste verhaal waar een van de hoofdpersonen terugkeert naar het dorp van zijn vader om hem daar te begraven. In een ander verhaal over een hashtag wordt een geval van eerwraak dat in Palestina plaatsvond, als uitgangspunt genomen. Het is interessant te lezen wat er in diaspora overblijft van Arabisch zijn: zoals resten van de taal, het eten, de manier van feesten. Tegelijk gaat er ook veel cultuur verloren. Kenmerken als gastvrijheid, de zorg voor de ouderen en het contact tussen de generaties, zijn niet meer zo vanzelfsprekend in de VS. Muaddi Darraj schrijft levendig en kan personages goed typeren. Omdat de meeste personages slechts in een verhaal voorkomen en dan weer uit beeld verdwijnen, krijgen ze niet zoveel diepgang. In haar dankwoord memoreert de schrijfster Susan Abulhawa en Sahar Mustafah. Zij treedt zeker in de voetsporen van deze Palestijns-Amerikaanse schrijfsters.

Husseini, Aref 

Shabbat Goy (2020)

In deze schelmenroman uit Oost-Jeruzalem is Nabih aan het woord. Hij stamt uit een vooraanstaande familie in Jeruzalem maar door de Israelische bezetting is de familie hun bezittingen kwijtgeraakt en aan lager wal geraakt. Met talloze kleine baantjes, groot aanpassingsvermogen en slimheid van de straat, houdt Nabih zich staande en bekijkt ondertussen de samenleving om zich heen met een kritische blik. De titel ‘Shabbat Goy’ slaat op een baantje bij orthodoxe joden die op sabbat niets mogen doen. Ze huren dan een goy in voor zaken als het licht of de airco aandoen of het fornuis aansteken. En zo moet de autochtone bevolking van Jeruzalem aanzien hoe hun stad wordt geconfisqueerd en zij behandeld worden als tweederangs burgers. Een boek met veel vaart geschreven en met veel sappige anekdotes.

Jouda, Mahmoud 

Een tuin voor verloren benen (2024)

Indringend ooggetuigenverslag van wat Gazanen overkwam die in 2018 en 2019 demonstreerden bij het afscheidingshek om hun recht op terugkeer op te eisen. De verteller heeft in dit boek verschillende verhalen verzameld en daaraan zijn eigen ervaringen toegevoegd. De keiharde repressie, de verminkte lichamen en de verwoeste vriendschappen en familieverbanden worden nietsontziend beschreven evenals de vraag hoe deze getuigenissen bewaard kunnen blijven voor de toekomst.

Alatawna, Asmaa 

A long walk from Gaza (2024)

Dit autobiografische debuut begint met Part I: ‘Leave’, de ervaringen van de hoofdpersoon in Frankrijk en Spanje nadat ze Gaza heeft verlaten. Ze benadrukt dat haar enige wens is: een eigen kamer waar ze met rust wordt gelaten. Ze heeft er heel wat voor over om dat te bereiken. In het tweede langere deel ‘Return’ beschrijft ze haar jeugd in Gaza en in Boumaiz (Emiraten). In haar herinneringen is het geweld alomtegenwoordig: thuis, op school en op straat. Vooral meisjes hebben geen leven omdat ze voortdurend aangesproken worden op hun eer en heel hard moeten werken. De enige momenten dat de hoofdpersoon gelukkig is, is wanneer ze een boek kan lezen. Ontluisterend portret van de jeugd van een meisje in Gaza.

BUNDELS KORTE VERHALEN

Palestine +100, stories from a century after the Nakba – Basma Galayni (ed)
The Book of Gaza, A City in Short Fiction – Atef Abu Saif (ed)
The Book of Ramallah – Maya Abu Al-Hayat (ed)
Seeking Palestine, New Palestinian Writing on Exile and Home – Penny Johnson & Raja Shehadeh (eds)
Gaza Writes Back, Short Stories from Young Writers in Gaza – Refaat Alareer (ed)
Code of the West – Sahar Mustafah
Mordechai’s Moustache and his Wife’s Cats, and other stories – Mahmoud Shukair
Jerusalem stands alone – Mahmoud Shukair