Een seintje op je telefoon. Bericht van de lokale app Careem dat je taxi klaar staat voor de ingang van je hotel met zeezicht in Gaza-Stad. Je springt in de gele taxi voor een dagtocht door Gaza langs allerlei bezienswaardigheden. Je chauffeur rijdt meteen naar het noorden, naar de velden van Beit Lahia. Aan twee kanten van de weg staan rijen en rijen plastic tunnels vol met aardbeien, een van Gaza’s grootste exportproducten. Noer Soeboeg, een jonge boerin heet je welkom en geeft je een korte rondleiding over haar bedrijf. Noer ontvangt groepen vanuit scholen, universiteiten en omliggende wijken die meer willen weten over het belang van lokale producten.
De volgende stop is de site van Mugeitim, waar in de vijfde eeuw een Byzantijnse kerk heeft gestaan. De site werd in 1996 door archeologen ontdekt in Jabalya en nu worden zowel de kerk als het naastgelegen klooster gerestaureerd door een team van Palestijnse, Franse en Spaanse professionals, gefinancierd door de British Council. Het centrale gedeelte is overkapt met een nieuw dak om de mozaïeken en Griekse inscripties te beschermen tegen het zonlicht. Je volgt een gemarkeerde route rondom de site en ziet de archeologen aan het werk samen met een grote groep studenten die ervaring opdoen en je graag informeren over de voortgang van het project.
Dan gaat de tocht verder langs de buitenwijken van Gaza-Stad waar je juist om de hoek bij het Al-Shifa ziekenhuis, Shababeek bereikt, de eerste galerie voor moderne kunst in Gaza, opgericht in 2009 door de kunstenaars Majed Shala, Basel Al-Maqusi en Sherif Serhan. De galerie heeft al in verschillende locaties gezeten maar is nu neergestreken in dit grote gebouw met verschillende expositieruimtes. Op de eerste verdieping zitten studio’s voor schilders en de bovenste verdieping biedt ruimte aan beeldhouwers. Shababeek is uitgegroeid tot een van de belangrijkste kunstencentra van Palestina.
De tocht gaat verder door de oudste wijken van Gaza-Stad, je passeert smalle straten en levendige markten vol mensen. Veel van de gebouwen hier zijn beschilderd, overal waar je kijkt zie je muurschilderingen en street art. In het hart van het oude centrum, in de Daraj wijk, staat de Grote Omari Moskee. Dit imposante gebouw met de architectuur van een basiliek staat op de fundamenten van de kathedraal van Johannes de Doper, in 1149 gebouwd door de kruisvaarders en in 1187 grotendeels verwoest door de veldheer Salaheddin. De moskee heeft indrukwekkende afmetingen en is beroemd vanwege zijn bijzondere pilaren met inscripties.
Vlakbij ligt de hamam Al-Samara, het laatste openbare badhuis van Gaza. Het beschikt over een koepelvormig dak met ronde openingen voorzien van gekleurd glas en een verfijnde marmeren vloer. Samen met de Qaysariyah Markt, weerspiegelt de hamam de architectonische stijl van de oude stad die stamt uit de Mamelukkentijd. De Qaysariah Markt wordt ook wel Goudmarkt genoemd vanwege de grote concentratie juwelierswinkels.
In de buurt van de Zeitoen buurt staat de orthodoxe kerk van Sint Porphyrius die dateert uit het jaar 407 en daarmee de derde oudste kerk ter wereld is. De kerk is een geliefde bezienswaardigheid vanwege het helder blauwe interieur en de rijke iconografie.
Als je tijd over hebt, kun je een kijkje nemen in een van de bibliotheken die Gaza-Stad rijk is. In het gemeentelijke pand aan het Palestina plein zit al sinds 1904 de centrale bibliotheek met de archieven van Gaza. Of je bezoekt de Diana Mari Sabagh Bibliotheek met een collectie van 20.000 boeken, onderdeel van het cultureel centrum Rashad Al-Swaha. Dat centrum werd opgericht in 1985 als eerste cultureel centrum expliciet voor dat doel gebouwd en het gebouw werd genomineerd voor de Aga Khan Prijs voor Architectuur vanwege het innovatieve driehoekige ontwerp.
De reis gaat verder naar het zuiden van Gaza-Stad in de richting van het Nuseirat vluchtelingenkamp. Daar bezoek je een coöperatie die gespecialiseerd is in tatreez, de typisch Palestijnse borduurkunst, die meer dan 3000 jaar oud is. Van oudsher zijn de motieven in deze borduurkunst geïnspireerd door het landschap. Het motief dat typisch is voor Gaza is de cipres, al dan niet gecombineerd met andere bomen, rechtopstaand of omgedraaid. Tatreez is een oude kunstvorm die is gebaseerd op symboliek en overal in Gaza zijn er borduur coöperaties die een belangrijke inkomstenbron bieden aan vrouwen.
Verder naar het zuiden ligt Tel Umm el-Amr, dicht bij de stad Deir Al-Balah. Daar bezoek je de site van het christelijke klooster van Sint Hilarion, een van de grootste ruïnes van de MENA. Het eerste gebouw dat hier heeft gestaan dateert uit de vierde eeuw en is toegeschreven aan Sint Hilarion, de vader van het Palestijnse kloosterleven. Na een aardbeving in de zevende eeuw werd het complex verlaten. Het werd herontdekt in 1999 en nu is een team van Palestijnse en Franse architecten bezig met opgravingen. Professor Ayman Hassouna, die geschiedenis en archeologie doceert aan de Islamitische Universiteit in Gaza, heeft zich jarenlang ingezet om jonge archeologen de kans te geven hier onderzoek te doen en zo een carrière op te bouwen. Het is een opvallend architectonisch complex dat door UNESCO is omschreven als uitzonderlijk historisch, religieus en cultureel erfgoed. Hier kun je, net als in Jabalya, met de archeologen ter plekke de voortgang van het project bespreken.
Je kunt nu een kleine omweg maken naar de Al-Khadr moskee in Deir al Balah die in 2016 deels is verbouwd tot een prachtige jeugdbibliotheek. Deze wordt gerund door NAWA, een lokale culturele ngo onder leiding van de geweldige directeur Riem Abu Jaber. De bibliotheek heeft een breed aanbod aan cursussen voor kinderen in kunst, creativiteit en drama. De hele ruimte staat van de vloer tot aan het gewelfde dak vol met boeken en de buitenmuren zijn versierd met prachtige mozaïeken, ontworpen door kinderen uit de omliggende wijken.
Verder naar het zuiden, naar Khan Younis, waar je de resten bezoekt van Qalaat Barqoeq, een fort dat uitkijkt over de stad en gebouwd is door sultan Barqoeq in 1387. Alleen de westelijke muur, de koepel van de moskee binnen in het fort en een deel van de minaret, staan nog overeind. Verder in het zuiden ligt het Rafah museum dat zeker een bezoekje waard is. Na 30 jaar voorbereiding, werd het museum onder leiding van professor Suhaila Shahin, in 2022 geopend als een centrum om Palestijns erfgoed in Gaza te behouden en te bevorderen.
Vanuit Rafah neem je de kustweg terug naar het noorden richting Gaza-Stad en onderweg kun je genieten van de spectaculaire zonsondergang boven de Middellandse Zee. Maak nog een stop bij de tapijtenwinkel van Mahmoud Al-Sawaf. De eigenaar is achter in de 70. In zijn familie wordt het ambacht van tapijt weven al honderden jaren overgedragen van generatie op generatie. Zijn winkel is klein en tjokvol tapijten, echt een uitdaging voor mensen die moeilijk kunnen kiezen want het aanbod aan kleuren en patronen is overweldigend.
Voor het avondeten kun je nog net de al-Jaru muziekwinkel bezoeken. Raji al-Jaru is medeoprichter van Osprey V, de succesvolste rockband van Gaza, tevens de belangrijkste importeur van muziekinstrumenten. Boven de winkel is een grote ruimte waar muzikanten kunnen samenspelen en als je zelf een instrument bespeelt, kan het gebeuren dat je wordt uitgenodigd om mee te doen.
Als je weer bent teruggekeerd bij je hotel, kun je je even opfrissen voordat je in Gaza-Stad naar een van de restaurants van Abu Hassira gaat voor het diner. De Abu Hassira familie kent een lange traditie als vissers en eigenaars van visrestaurants. Een beroemd gerecht op hun kaart is zibdiyit, een pittige stoofschotel met garnalen en tomaat, gekruid met sesamzaad en dille.
Noot van de schrijfster
Dit is een denkbeeldige dagtocht die gemaakt had kunnen worden vóór oktober 2023 door mensen die in al Gaza waren of die toestemming hadden gekregen van de Israëlische veiligheidsdienst om Gaza binnen te komen, meestal journalisten of sociaal werkers.
Ondanks jarenlange blokkade en militaire bezetting, hebben Palestijnen zich ingezet om Gaza’s rijke historische en culturele erfgoed te bewaren en te beschermen en om de waarde ervan aan volgende generaties door te geven. Maar, zoals een jonge vrouw in Gaza tegen me zei in 2018: ‘Wij voelen ons een soort gijzelaars die moeten wachten tot anderen beslissen over ons lot.’
Sinds oktober 2023 heeft Israël het cultureel erfgoed van Gaza systematisch aangevallen en vernietigd. Alle bezienswaardigheden die in deze routebeschrijving zijn genoemd, zijn ernstig beschadigd of totaal verwoest. Het doel om een cultuur te vernietigen is onderdeel van een langlopend koloniaal project in heel historisch Palestina om elk aspect dat herinnert aan de identiteit van het inheemse volk systematisch uit te wissen en het gebied te typeren als ‘cultureel kaal’. Het culturele erfgoed van Gaza, zowel historisch als hedendaags, is buitengewoon kwetsbaar. Alleen door inspanningen vanuit de hele wereld kan het worden behouden of hersteld.