Het is alweer een paar jaar geleden dat ik het eerste boek las over Londen dat inzoomde op bewoners die vaak worden vergeten. Enerzijds de dieren zoals de stadsvossen en de parkieten, vaak niet gezien. En als ze gezien worden, moeten ze worden verbannen of vernietigd. Anderzijds de bewoners die overleven aan de rafelrand van de stad: straatvegers, parkeerwachten, portiers, beveiligingsmedewerkers en straatartiesten. Het boek dat ik bedoel heet De Paradox van Geluk[i] geschreven door Aminatta Forna, van Sierra Leonese en Schotse komaf. Hoofdpersonen zijn Attila uit Ghana en Jean uit de VS die elkaar ontmoeten in die smeltkroes van culturen die Londen heet. Jean bestudeert de stadsvossen en heeft daarvoor contact gelegd met een netwerk van overlevers in de rafelrand. Zij zijn informant voor haar. Onvergetelijk is voor mij de scene waarin al die informanten letterlijk uit de schaduw stappen en zich verenigen om een neef van Attila te helpen zoeken die is weggelopen. Het blijkt dat elke beroepsgroep hoort bij een etniciteit maar dat deze mensen elkaar wel kennen en met elkaar kunnen samenwerken.
Misschien was dit boek de eerste trigger voor mij om bij Londen aan meer te denken dan aan The Big Ben of The Houses of Parliament. In Londen komt de hele wereld bij elkaar. Vorige week nog was in het nieuws dat een record van 1500 vluchtelingen in een nacht was overgestoken over het Kanaal. De meesten van hen zullen doorreizen naar Londen op zoek naar werk en levensgeluk. Zal ik ze tegenkomen als ik daar straks ook ben? Zal ik ze zien?
Londen kwam opnieuw in beeld in de wervelende, sprankelende verhalenreeks van Bernardine Evaristo in Meisje, vrouw, anders[ii]. Het boek begint met Amma, die langs de Thames en St. Paul’s Cathedral loopt op weg naar het National Theatre. Tijdens haar tocht komen veel herinneringen en daarbij ook veel plaatsen in Londen in haar op. Zoals Brixton waar ze voor het eerst naar een bijeenkomst met zwarte vrouwen ging en waar ze later is gaan wonen. Straks wonen wij daar ook, een paar weekjes. In haar boek brengt Evaristo een ode aan uiteenlopende vrouwenlevens, divers, vaak niet gezien maar o zo krachtig en ze brengt ook een ode aan de stad Londen waar deze vrouwen voor korte of langere tijd verblijven en hun identiteit vormen. In dit boek zit zoveel vaart, zoveel dynamiek dat je mee wilt bewegen, mee wilt lezen, mee wilt reizen. Je voelt het ritme van de stad, het ritme van deze vrouwenlevens, hoe ze elkaar kruisen, dan weer zich verwijderen en dan weer toenadering zoeken. Door het ritme in het boek van Evaristo werd Londen een steeds aantrekkelijkere stad voor mij. Ga ik dat ritme straks ook ervaren?
De laatste dagen werd ik helemaal opgeslokt door de wederwaardigheden van Nazneen, hoofdpersoon in de roman Brick Lane [iii] Dit boek is al uit 2003 en kwam onder mijn aandacht omdat de auteur Monica Ali onlangs een nieuw boek heeft uitgebracht, Een Liefdeshuwelijk. Volgens de recensenten herneemt Ali in dit nieuwe boek de thematiek die ze in Brick Lane introduceerde, het leven van Bengaalse migranten in Londen. Ik dacht: laat ik dan met haar eerste boek beginnen, haar nieuwste boek bewaar ik even voor later. Monica Ali is zelf van Bengaalse afkomst en het gevoel voor detail en de gekozen metaforen waarmee ze haar personages en het milieu in de benauwde flat in Tower Hamlets, Oost-Londen beschrijft, is van ongelooflijk hoog niveau. Als je begin dertig bent en zo kunt schrijven en het leven van de Bengaalse gemeenschap zo dichtbij en invoelbaar kunt maken, ben je werkelijk een groot talent en weet je de kracht van literatuur ten volle te benutten. Het leven van Nazneen, haar gezin en haar vriendinnen is in het gewoel van een wereldstad misschien onbeduidend en zeker onzichtbaar maar in dit boek wordt het meeslepend. De vragen waarvoor ze staat, de beslissingen die ze moet nemen, zijn zo trefzeker beschreven dat ik het boek niet weg kon leggen.
In de voetsporen van Nazneen gaan we zeker een bezoek brengen aan Brick Lane, Bethnal Green Road en al die zijstraten van Tower Hamlets. Ik ben benieuwd hoeveel van de Bengaalse gemeenschap we nog zullen zien en in hoeverre de gentrification, die in deze roman al wordt aangekondigd, nu is opgerukt. Wat ik in ieder geval hoop te zien, als ze er nog staan, zijn de Bernerflats. Ali’s beschrijving daarvan is fascinerend en meteen een treffend voorbeeld van haar schrijverschap: ‘Hier stond elke hoop op goedkope huisvesting naast elkaar en vormde een monument van verkeerde spaarzaamheid. De lage flats hurkten als gewonde monsters langs wallen van beton. In de greppels klampten strandtentachtige bouwsels zich angstvallig vast aan de harde grond, verweerd en gebeukt door onbekende stormen. Een desolaat gebouw, holle oogkassen in plaats van ramen, huisvestte de Huurdersvereniging.’
Als we ze vinden, maak ik een foto.
[i] De paradox van geluk, oorspronkelijke titel Happiness – gepubliceerd in 2018. Uitgeverij: Nieuw Amsterdam.
[ii] Meisje, vrouw, anders, oorspronkelijke titel Girl, woman, other – gepubliceerd in 2019. Nederlandse vertaling uit 2020 bij uitgeverij De Geus. Dit boek won de Booker Prize 2019.
[iii] Brick Lane kwam uit in 2003. De Nederlandse vertaling met dezelfde titel verscheen ook in 2003 bij uitgeverij Prometheus. Het boek werd verfilmd in 2004.